Real men revisited

(20 mei 2019)  Ik was naar Joe Jackson. Voor de zoveelste maal; er is, denk ik, geen soloartiest die ik zo vaak gezien en gehoord heb. En het was weer goed en lekker. Joe was in een goed humeur (niet altijd het geval) en speelde zowel oude bekende songs (doet ie soms expres niet) als gloednieuwe van het album Fool, die al even prima klonken. Na een wat vage periode van flirts met klassieke muziek en de onwil om popster te zijn, is hij alweer sinds geruime tijd terug bij het maken van heel melodieuze liedjes met bijtende, dan wel bespiegelende teksten over het moderne leven. Gezongen met die stem die zo dramatisch omhoog kan slingeren; (ditmaal haperde de stem, Joe baalde er zelf nog het meest van.) Uitgevoerd door een paar piekfijne muzikanten, waaronder zijn eeuwige sidekick op bas, Graham Maby. Kortom, Joe Jackson is nog steeds een dikke aanrader.

Hier gaat het eigenlijk om iets anders. Ook in het concert opgenomen was de oude kraker Real Men, uit 1982, van het album Night and Day. Toen al bezong JJ messcherp de problemen van de moderne man.

          What’s a man now, what’s a man mean

          Is he rough or is he rugged, is he cultural and clean?

          Now it’s all changed, gotta change more

          Cause we think it’s getting better but nobody’s really sure.

Wat is een man nu? Het was zijn samenvatting van de nieuwe stand van zaken tussen de seksen, zoals die in de jaren zeventig tevoorschijn was gekomen door de vrouwenemancipatie, en na de seksuele en antiautoritaire revoltes van het decennium ervoor. Het was de tijd waarin ik opgroeide en midden, eind seventies was het nieuwe patroon al volop aanwezig en duidelijk. De aanstormende vrouw, de onwennige man. De man op zoek naar een nieuwe rol en plek in het veranderde westerse cultuurlandschap van seksegelijkheid. Ik schreef er hier al vaker over, bijvoorbeeld naar aanleiding van het oeuvre van Houellebecq, het optreden van Trump, of bij andere gelegenheden.* Het is echt niks nieuws, dacht ik, wegdwalend op de klanken van het mooie lied met zijn oerschreeuw als refrein. Vijfendertig a veertig jaar geleden was het al een groot thema voor kunstenaars.

Bijvoorbeeld Freek de Jonge die, op het hoogtepunt van zijn kunnen in de solovoorstelling De Mars (1981), opmerkte dat je als man niet langer ‘lekker ding’ kon zeggen tegen een vrouw; evengoed moest je uitkijken om het tegendeel te zeggen, of niks – want dat was weer slap en onmanlijk. Kortom, als man kon je geen kant meer op. In diezelfde tijd maakte cineast Bertrand Blier een hele serie briljant absurde drama’s rond vrij wanhopige mannen die niet meer weten hoe ze met vrouwen om moeten gaan en dan maar een buitenstaander erbij halen (Preparez vos mouchoirs), het aanleggen met de stiefdochter (Beau Père) of vervallen in eenzaamheid en zinloze moorden in een verlaten flatgebouw (Buffet Froid). Nooit eindigt dit goed voor de mannen, steeds kiest de vrouw eieren voor haar geld en zoekt een ander. In dezelfde jaren varieerde rebelfilmer Marco Ferreri op de moderne manlijke wanhoop met een hoofdpersoon die zichzelf castreert (De laatste vrouw) of zijn toevlucht zoekt bij kleuters (Chiedo Asylo); een volgende film noemde hij bondig La futura e Donna, De Toekomst heet Vrouw. Ofwel, samengevat door Joe Jackson:

                There’s women running faster now, and you just drag your feet,

Destijds een populair thema. En als ik zo onbescheiden mag zijn: ik had het er zelf ook regelmatig over, in toneelvoorstellingen (Het Kind), in film (De Orionnevel) of in sketches van mijn cabaretgroep 1983, waarmee we in de eighties een paar jaar lang het kleine zaalcircuit onveilig maakten. Misschien lopen kunstenaars voor op de realiteit, misschien lopen ze zelfs te ver voor de troepen uit, maar eigenlijk denk ik dat deze maatschappelijke verschuiving destijds al zo duidelijk zichtbaar was dat het door jongere generaties van de daken kon worden geschreeuwd.

Inmiddels is het staande realiteit geworden. Meisjes en vrouwen halen betere resultaten in het onderwijs, jongens en mannen zijn uitgeroepen tot het nieuwe zwakke geslacht . Publieke discussies bespreken nog steeds het tekort aan vrouwen in leidinggevende posities, terecht, maar in veel andere posities – film, artsen, journalisten, filosofen, presentatoren, politiemensen, politici, theatermakers – zijn vrouwen uitstekend vertegenwoordigd. Heel goed, hoog tijd.

(Ik doe hier niet aan politieke overcorrectheid, ik beschrijf wat ik ken. Ik ben opgevoed, of soort van opgevoed, door een vrouw die altijd werkte en een grootse carrière maakte als juriste. Ik heb mijn moeder altijd bewonderd om haar houding en haar onafhankelijkheid. Ik kende het traditionele patroon van de moeder die thuis zit en voor de kinderen zorgt niet – en in mijn directe omgeving was het nieuwe patroon al vrij gebruikelijk. In mijn middelbare schoolklas zaten drie maal zoveel meiden als jongens, al mijn vriendinnen studeerden of werkten. De gelijkheid van man en vrouw, hun maatschappelijke gelijkheid, was voor mij vanzelfsprekend. En de macho-houding gebaseerd op manlijke superioriteit was in mijn vriendenkring een relikwie uit het verleden, iets voor John Wayne en James Bond, iets om over te lachen.)

               But now and then we wonder what the real men are

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat alle problemen ineens waren opgelost. De nieuwe man-vrouwverhouding in de jaren tachtig in bepaalde kringen in ons deel van de wereld was echt niet representatief voor de totale wereldbevolking, en zelfs niet voor de Nederlandse. Onder andere door de immigratie vanuit islamitische landen zijn we er met onze neus op gedrukt dat vrouwenemancipatie niet in alle culturen en landen gebruikelijk is, laat staan voortgeschreden. En zo diende het oude patroon zich opnieuw en dringend aan, als een ongewenste gast die zich niet zo eenvoudig laat wegsturen van het feestje. Maar dat kon nog op het conto geschreven worden van de ‘clash der culturen’, waar zulke verschilpunten onvermijdelijk deel van uitmaken.

Inmiddels dient zich ook binnen de westerse cultuur zelf heel openlijk de tegenbeweging aan die vrouwen het liefst terug wil sturen naar de vroegere onderworpenheid. Hoe ongelooflijk het ook klinkt, ze menen het echt. Bijvoorbeeld het Amerikaanse Alt-right, dat abortus helemaal wil verbieden en vrouwen wil inzetten als broedmachines ter verdediging van een cultuur: baarmoederpolitiek noemt VK-columnist Loes Reijmer dit scherp, maar het streven blijkt succesvol en heeft in Alabama geleid tot het aannemen van ouderwets strenge anti-abortus wetten. Of neem de alom aanwezige Thierry Baudet, die betoogt dat vrouwen zijns inziens minder waard zijn, in elk geval als politieke denkers. Hij weet er duidelijk niets van. ‘Lees eens iets van Susan Neiman of Chantal Mouffe, (de interessantste politieke filosofen van nu zijn vrouwen), of kijk naar Jacinda Adern!’ zou je hem willen toeroepen – heeft geen enkele zin. Met dit soort berichten lijkt het niet meer of de klok teruggedraaid wordt – het gebeurt werkelijk. De Real Men van onze tijd zijn bezig aan een serieuze poging tot herstel van de oude vertrouwde machtsposities.

         Whoohooo, ahheeooohhoo howoow (2x) naahaahaa waahaahaa

Het strijdperk tussen man en vrouw is misschien wel het belangrijkste dat er is. En de onderdrukking van de ene groep door de andere, of hun achterstelling, kan je gerust zien als verklikkersignaal voor meer algemeen totalitaire wensen en voor het aanbreken van duistere tijden van ongelijkheid. Wees op je hoede als het oude machogeluid in serieuze vorm de kop opsteekt.

           And if there’s war between the sexes, then there’ll be no people left.

Dat klopt niet echt.  Mensen zullen niet zo snel uitsterven. En de strijd tussen de seksen kan gewoon voortbestaan, als strijd tussen gelijken. Waarom zijn mannen toch (vaak) zo bang voor vrouwen? En wat is dat voor primitieve gedachte dat je pas een echte man bent als je jezelf boven een vrouw kunt stellen?

Daar dacht ik aan, terwijl Joe zong en de zaal meebrulde. De Real Men van nu, zou dat niet goede stof zijn voor een nieuwe, vlammende Joe Jackson-song? En tegen het terugdraaien van de man-vrouw klok moeten we ons luid en duidelijk verzetten.

 

* Alle blogs over het thema zijn terug te vinden via de categorie ‘man-vrouw’ of  ‘de man’.