(23 okt 2019) Nog één keer Frank Underwood (zie ook dit oude blog). De meedogenloze politicus uit House of Cards, die om aan de macht te komen zijn tegenstanders één voor één opzij schuift of uit de weg ruimt. En die, eenmaal aan de macht, erin slaagt om als een ware Houdini telkens te ontsnappen aan de wraakacties van zijn opponenten, zo goed als aan de onthullingen van vasthoudende onderzoeksjournalisten. Het is een bijzonder beeld dat deze televisieserie schetst van de (Amerikaanse) politiek: een pure slangenkuil waar het uitsluitend draait om persoonlijke macht en eigenbelang, nauwelijks om het landsbelang of het belang van de inwoners waar het in de politiek toch eigenlijk om hoort te gaan. Hier krijgt de cynische visie gelijk die het vertrouwen in de zittende politiek en politici totaal heeft opgezegd. Dit alles wordt prachtig opgediend als een donker Shakespeareaans drama dat zijn hoofdpersoon als een moderne Macbeth steeds verder laat afdalen in een zuigende kolk van macht, paranoia, kwaad en dood. Alleen komt deze Macbeth er steeds mee weg.
Kwám.
Want in de herfst van 2017, in de golf van de #MeToo-onthullingen, kwamen ook beschuldigingen naar buiten tegen hoofdrolspeler Kevin Spacey. Over ongewenste intimiteiten en aanranding, geuit door manlijke acteurs. En ineens ging het erg snel. De schijnbaar onaantastbare Spacey verloor zijn baan bij HoC, hij werd alsnog vervangen in een al gedraaide speelfilm en kreeg binnen een maand de nieuwe status van paria van de film- en tv-industrie. De al geplande zesde serie van House of Cards werd ingekort tot acht afleveringen, Frank werd er uitgeschreven en daarna stopte Netflix er helemaal mee. En ook voor mij, als trouwe kijker van de duivelse politieke kuiperijen in de USA, was de lol er van af. Naar Spacey viel eigenlijk niet meer te kijken; deze gevaarlijke acteur, specialist in het wandelende masker, de opgekropte agressie verstopt achter een stalen glimlach, ster van The Usual Suspects, Seven en American Beauty. Geen knuffelacteur, Spacey, maar een man met een geheim waar je naar wilt blijven kijken. De onthulling van zijn privégeheim was een ontluistering. Ik liep toch al achter en stopte na de vierde serie.
Het is pas twee jaar geleden, het lijkt veel langer. MeToo heeft wel degelijk veel veranderd, al is het maar in het bewustzijn. En ik dacht dat het nu misschien mogelijk was om alsnog het vervolg van de Frank Underwood-saga te bekijken, zonder me elk moment te storen aan de acteur achter de hoofdpersoon. Dat lukte. Alleen bleek serie 5, helemaal afgezien van het eraan vastgeplakte schandaal, een flinke teleurstelling. En dat komt niét omdat intussen in het Witte Huis een man zijn intrek heeft genomen die een nog veel onwaarschijnlijker invulling geeft aan het ambt van president dan Frank Underwood ons had voorgespeeld. Zeker, komend na Obama zette Trump een grote stap in de richting van de president die er voor zichzelf zit. Maar Spacey’s Underwood lijkt geen moment op Trump en herinnert er eigenlijk niet aan, ze bevinden zich in andere universa. Underwood denkt altijd na, is altijd doelgericht. Hij mag regelmatig vol kwade bedoelingen zitten maar hij streeft ze consequent en rationeel na als een vleesgeworden kwade wil. Daarbij vergeleken is Trump een kleine irrationele jongen, uitgegroeid tot opschepperige bulldozer, die heimelijk de poster van Frank U. boven zijn bed heeft hangen en er elke avond vol ontzag naar opkijkt: ‘was ik maar zo doortrapt als hij, en vooral ook: zo slim!’. De serie werd niet ingehaald door de werkelijkheid; daarvoor is het beeld van politiek als pure machtsstrijd ook gewoon te sterk neergezet, als een autonome creatie die de realiteit ontstijgt.
Nee, het erge van de vijfde serie is dat het oude niveau niet meer gehaald wordt. De hoofdlijn is niet slecht: Underwood steelt de verkiezingen en krijgt zijn vrouw als concurrent. Maar het mondt uit in een wirwar van plotlijntjes en nieuwe personages die maar niet tot dwingend drama willen leiden. Uitgemolken situaties en looiige scènes, alsof dit niet ooit de hogeschool van het tv-drama was. Ik vermoed dat het vertrek van bedenker Beau Willimon na serie vier hier de reden van zou kunnen zijn. Het koord waar HoC zo mooi op balanceerde – de triomftocht van Underwood afgezet tegen de dreiging van onthulling van zijn misdrijven – lijkt te lang uitgerekt. Franks monologen in de camera? Te uitgebreid en expliciet. De koele kilheid van lady Macbeth Claire Underwood? Te vaak, te lang. Nieuwe bijfiguren, zoals de inderhaast aangenomen chief of staff en de brutale vrouwelijke onderminister, komen over als noodsprongen. Had de gewaagde affaire van Claire met de slome, maar slimme tekstschrijver Tom Yates in serie vier nog iets brisants, hier droogt het op tot akelig slechte zwijgscènes-uit-een-huwelijk, pretentieuze nep-Bergman, waar al het gevoel uit is weggelopen.
Ja maar daar gaat het toch juist om? Deze supermachtige mensen verliezen al hun gevoel. Inderdaad, erg goed gedaan. (Vroeger op de Filmacademie noemden we zoiets de ‘dit is juist goed-film’.) Alleen ligt het er veel te dik bovenop. De gevoelsarmoede keert zich tegen de serie zelf. ‘De mens is wil tot macht’ schreef Nietzsche al en Spacey speelt dat motto in elke scène uit op de automatische piloot – alsof we er niet eerder al nuances en achterkanten van zagen. Het machtsthema wordt door alle personages benadrukt, de balans is weg, net als de relativering. Het is alsof de makers het stuur van de serie, dat ze zo stevig in handen hadden, helemaal ontglipt is. De trein dendert voort – sterke acteurs, goed camerawerk – maar het scenario is zwalkend en de regie radeloos. Mijn gok is dat Willimon dit stuur in handen had en dat er ruzie is geweest tussen hem en de producenten (oa Spacey en David Fincher) over richting en lengte van de rest van de serie, waarbij hij het onderspit heeft gedolven. Pure speculatie natuurlijk, maar toch. Never change a winning team.
Eigenlijk zou ik ook nog de zesde serie moeten bekijken. Waarin het helemaal om Claire draait, de vice die president wordt na Franks dood. Alleen heb ik weinig zin meer. Ik ben uitgekeken op het motief van machtslust en eigenbelang. Al dat ge-Macchiavelli, ik weet het nu wel. Iets anders graag. Iemand die actief iets voor anderen wil doen bijvoorbeeld. (Bestaat dat?) En dan telkens gedwarsboomd wordt. Zoals de beide vrouwelijke rechercheurs in Unbelievable. We hebben ook iets nodig om in te kunnen geloven.