(In de serie Aangenomen onwaarheden en rare uitdrukkingen)
Dit wordt de laatste tijd regelmatig gezegd in reactie op weer een verschrikkelijke terreuraanslag, vaak afkomstig uit extremistisch islamistische hoek. Vooral door commentatoren op tv of in de krant, soms door politici. Ze bedoelen dan dat wij, de burgers, ‘vooral niet onze levensstijl moeten veranderen’ – want dat zou een overwinning zijn voor de terreur. Bijvoorbeeld niet meer op een terrasje gaan zitten (in Parijs) na de moordpartij van november 2015. Niet meer naar een popconcert na de gebeurtenissen in popzaal Bataclan. Niet meer met de trein reizen na de bijlaanslag van Würzburg. Wij, geschrokken en verangstigde burgers, moeten volgens deze commentatoren vooral koel en cool blijven, doen alsof onze neus bloedt en gewoon doorgaan met wat we toch al deden in onze levens: uitgaan, popconcerten bezoeken, met de trein reizen en vrij rondlopen.
Ik vind dit een slecht advies, onzinnig onderbouwd. Nu weet ik ook wel, de meeste mensen zullen hun ingesleten gewoontes zoals terrasbezoek toch niet langdurig veranderen vanwege een reeks aanslagen. In die zin is het gezegde gewoon onnozel en overbodig. (En de cynicus kan menen dat dit vooral commercieel geïnspireerde raad is: blijf op terrassen zitten, anders gaat zo direct de economie nog klappen krijgen. En dat is pas erg, veel erger dan de doden.) Maar ook als mentale opkikker lijkt het me slecht geformuleerd en precies in de verkeerde richting. Alsof je tegen mensen die bang zijn geworden, en met hele goede redenen, ten eerste zegt dat er niks is om bang voor te zijn. Dat is er wel! Er zijn vrij weinig zaken om banger voor te zijn dan vrij rondlopende moordenaars met machinepistolen die het op willekeurige voorbijgangers voorzien hebben. Ik zou daarentegen zeggen: wees bang voor levensbedreigend geweld, luister naar je angst en reageer er op.
Eerst even over dat winnen van de terroristen. Zij willen graag anderen doden. Ongelovigen, gelovigen die toevallig passeren, maakt niet uit. Als dat lukt hebben ze in zekere zin al gewonnen, al blijft het een merkwaardige term in dit verband. Ook is het dan gelukt om angst te zaaien, namelijk voor een herhaling met andere slachtoffers. En tenslotte is er voor hen de ‘winst’ dat we schuwer worden op een terras, wantrouwiger uit onze ogen kijken, eerder opschrikken van een abrupt geluid of een plotselinge schreeuw op straat. Of dat we concreet wantrouwig worden bij het zien van een orthodox geklede moslim. Ja inderdaad. Het verschijnsel wordt Terreur genoemd omdat het zo effectief is, zowel in het doden als in het angst zaaien. Het helpt niets om dat te ontkennen, te verzachten of te proberen het te verdoezelen. Een moordenaar die iemand wil vermoorden en daarin slaagt heeft zijn zin doorgedreven – en dus iets gewonnen, hoe verschrikkelijk en onrechtvaardig dat ook is. Het is beter dat pijnlijke feit onder ogen te zien dan het te verstoppen onder een goed klinkende, onware soundbite. (Overigens is het in onze maatschappij niet vreselijk moeilijk om iemand te doden, niet voor een terrorist en ook niet voor een automobilist. Wie per sé kwaad wil heeft daartoe vele mogelijkheden. Ook dat is een gegeven dat je beter kunt noemen dan versuikeren.)
Nog veel beter zou het zijn om de burgers te helpen. Om ze zinnig advies te geven wat ze het beste kunnen doen, geconfronteerd met een gewelddadig persoon. Hoe men mogelijk een gezamenlijke actie kan opstarten, of wanneer men daar juist helemaal van af moet zien. Misschien is het raadzaam om alert te zijn op bepaalde signalen en om tijdig alarm te slaan? Hoe doe je dat, wat zijn nuttige voorbeelden? Kortom om mensen te wapenen met informatie, en mogelijk zelfs met vaardigheden om in zulke extreme omstandigheden te kunnen handelen. Zodat men zich niet alleen maar machteloos en hulpeloos hoeft te voelen. Misschien kan hier zelfs het aanbieden van zelfverdedigingscursussen van nut zijn. Nee, die zullen niet helpen tegen een man met een machinepistool, maar machteloze paniek helpt ook helemaal niets. Dat laatste geeft mensen bovendien het idee dat ze hulpeloos zijn, en berooft ze van alle rust en zelfvertrouwen. Uit mijn beperkte ervaring bij de politie en enkele trainingsbedrijven weet ik dat het ook anders kan.
Maar het meest stoort me de valse suggestie dat de andere partij gewonnen heeft als wij, de brave, vredelievende burgers iets zouden veranderen. En dat wij kennelijk ‘winnen’ als we NIETS veranderen. Dat we dus niet iets moeten leren van wat er gebeurd is. En daarop voortbouwend onze levens juist wel in bepaalde zin aanpassen, zoals we dat steeds doen als we nieuwe informatie krijgen. Zoals we stopten met roken nadat gebleken was dat het gemakkelijk tot dodelijke ziekten kan leiden. Of met het eten van teveel eieren nadat idem dito. Leren en daardoor je leven verbeteren. Dat is nu precies wat mensen kunnen en waar ze vooral mee door moeten gaan. Als we nu in hevige mate met terreur geconfronteerd worden moeten we natuurlijk ten eerste alles doen om dat tegen te gaan, van het fenomeen zelf tot aan de mogelijke oorzaken ervan. EN we zullen er adequater mee moeten omgaan, er beter op leren reageren. Leervermogen en inventiviteit maken ons tot mensen. Als we daarmee zouden stoppen – een probleem onder ogen zien, nadenken, reageren, onszelf verbeteren – heeft de terreur werkelijk een enorme winst geboekt. Dan heeft het ons beroofd van een van onze belangrijkste vermogens.
Wees blij ermee dat verreweg de meeste mensen nu alert zijn op de mogelijkheid van een terreuraanslag. En dat ze daarom soms op een bepaalde manier handelen. Collectief, zoals de mannen in de Thalys die met gevaar voor eigen leven de terrorist aanvielen en ontwapenden. Of individueel, door te helpen, zoals de Syriër die in München naast een neergeschoten jongen ging liggen en probeerde zijn bloeding te stoppen. Houd ermee op mensen dommer te houden dan ze zijn door ze sprookjes te vertellen. Moedig hen aan om inventief te zijn. Wapen ze, met informatie, ideeën en vaardigheden. En tegelijk kan je zo misschien voorkomen dat ze zichzelf wapenen met echte wapens, want dan is het einde zoek.