Duitse Berichten 18 – Terug naar de zaken zelf, in Chemnitz en Den Haag

geplaatst in: Duitsland, Filosofie, Maatschappij, Politiek | 1

(17 sept 2018)  Drie weken na de gewelddadige dood van een Duitse man door toedoen van (hoogstwaarschijnlijk) een groep asielzoekers staat ‘Chemnitz’ nog steeds in het middelpunt van de belangstelling. Alleen gaat het al lang niet meer om het incident zelf, maar om de keten van gevolgen: de instrumentalisering door rechtsradicale groeperingen, de spontane klopjacht op vreemdelingen, de ontkenning daarvan door hoge autoriteiten en met name door de chef van de Verfassungsschutz, de grondwetsbewaking. Zo raakt de zaak zelfs aan het regeringsniveau en kan het voortbestaan van Merkel als kanselier in gevaar brengen. Althans, volgens de media in hun berichtgeving. Ze hebben volkomen gelijk om bovenop de kwestie te blijven zitten, maar de bekende draai naar de vraag welk poppetje verantwoordelijk is – moet Maassen aftreden, kan Seehofer eigenlijk wel aanblijven? – is niet het hoogtepunt van het democratisch proces waar het voor wordt gehouden. Dramatisch, ja, maar ook wezenlijk onbevredigend. Want de zaak zelf raakt op de achtergrond. Dat gebeurt vaker.

Neem de recente kwestie rond onze eigen minister van buitenlandse zaken, Stef Blok. Op een besloten bijeenkomst meende hij dat hij best wat ‘prikkelende’ gedachten over de multiculturele samenleving kon luchten. Kende iemand een land (‘waar de oorspronkelijke bevolking nog woont’) waar de multiculturaliteit vreedzaam was? Hij niet. Wat volgt is de kermis van publieke verontwaardiging, het mediacircus, de roep om aftreden, het treurige spektakel van een bedreigde politicus die als een glibberige aal naar zijn vluchtheuvel glijdt. Politiek als entertainment. Spectaculair? Zeker. Maar het leidt af van wat er eigenlijk gezegd is. Van de zaak zelf.

Terug naar de zaken zelf!, luidde het schitterende motto van de Duitse filosoof Edmund Husserl (1859 – 1938), grondlegger van de fenomenologie. Goed, daar gaat ie: Waren er meutes op straat, op de beruchte zondagmiddag in Chemnitz, en joegen zij op buitenlanders? Dankzij de terriër-journalistiek van het ZDF tv-programma Frontal 21 weten we intussen dat dit letterlijk het geval was. De journalisten kregen namelijk inzage in de interne politieverslagen van die dag. (Wie heeft ze gelekt naar de tv? – dat wordt de volgende schandaalvraag.) De politie spreekt over groepen van honderd personen, ‘zoekend naar buitenlanders’. En over een meute, eh… een groep mannen, die agressief op het joodse restaurant af stevent. De overheid heeft het dus zelf geconstateerd en genoteerd. Toch kon de Saksische minister-president Kretschmer ruim een week later in zijn officiële verklaring in het deelstaatparlement nog stellig beweren dat er ‘geen hordes en geen klopjachten’ waren. Waarna het parlement in grote meerderheid applaudisseerde; zo hoorde men het graag. Maar had hij de politierapporten niet gezien, had hij ze niet te zien gekregen? Dat het gebeurde is al erg genoeg, minstens even erg is dat het daarna door de meest direct betrokkenen spijkerhard ontkend wordt. Waarom is Kretschmer nog niet ter verantwoording geroepen voor zijn onware uitspraak? Waar blijft de confrontatie met deze feiten, waar blijft zijn correctie? Je zou er bijna een samenzweringstheorie op los laten en vermoeden dat de stoïcijnse veiligheidsdienstchef Maassen naar voren is geschoven als zoenoffer, om de CDU-politicus uit de wind te houden. Maar dan hebben we het alweer over personen en niet meer over de gebeurtenissen.

Terug naar de zaken zelf. Kan de multiculturele samenleving inderdaad niet vreedzaam zijn, zoals Blok beweerde? Is ze zelfs mislukt, zoals de Franse president Sarkozy al in 2010 stelde, gevolgd door Merkel en onze vicepremier Verhagen? Spectaculaire uitspraken, maar zijn ze ook wáár? De West-Europese samenlevingen zijn grotendeels vreedzaam en geenszins mislukt. Mislukt, dat zeg je van een maatschappij of land dat uiteenvalt en in burgeroorlogen verzinkt, zoals eens Joegoslavië. Maar Nederland, hoogopgeleid en welvarend, waar de jeugd het gelukkigst is van de hele wereld? Kom nou toch. Of Duitsland dat slechts een paar stappen lager staat op dezelfde ranglijsten en net als Nederland tot de welvarendste en gelukkigste landen ter wereld hoort? Welnee. Houd op woorden te verdraaien tot ze hun eigen tegendeel moeten aanduiden. ‘Mislukt’, dat is hooguit het idee dat uit de multiculturaliteit een monoculturaliteit zou moeten ontstaan. Maar wie hangt dat idee serieus aan? En ook is niet ineens het tegendeel waar. ‘Niet-mislukt’ of ‘grotendeels vreedzaam’, dat wil niet zeggen dat alles koek en ei is. Dat er in die pluralistische samenlevingen geen grote spanningen bestaan. Dat er geen terroristen zouden zijn, of mensen die een spontane klopjacht houden op mensen met een buitenlands uiterlijk. Dat bestaat ook en dat hoor je ronduit te melden om er vervolgens maatregelen tegen te nemen. Maar dat maakt een samenleving in zijn geheel nog niet mislukt. Leggen deze sprekers de lat gewoon veel te hoog, of zijn zij (dan wel hun tekstschrijvers) lui en overdramatisch in hun taalgebruik? Ik vermoed het laatste.

Als een minister of een president zo’n enormiteit uitspreekt hoort hij door anderen (politici, journalisten) bevraagd te kunnen worden en geconfronteerd met de werkelijke situatie. Niet eens om hem/haar op de knieën te dwingen en zijn/haar ongelijk toe te laten geven – dat lukt meestal niet. Maar puur omdat de openbaarheid meekijkt en meeluistert. En die openbaarheid, het openbare debat, wij allemaal dus, heeft er recht op om nuchter en helder voorgelicht te worden over de stand van zaken in onze rechtsstaat. Leugens en onwaarheden moeten weersproken worden, dat is beter dan de spreker snel van het podium te trekken.

Een actieve, functionerende openbaarheid is een levensvoorwaarde voor de democratie, schreef Jürgen Habermas (1929), andere grote Duitse filosoof van de twintigste eeuw. Het is de openbaarheid die hier verliest. Terwijl het lijkt of zij wint, als de volgende gezagsdrager ‘democratisch’ aan de schandpaal wordt genageld. Maar dat is slechts publieke wraak, dat is op zichzelf een soort klopjacht. Het gaat niet in de eerste plaats om de personen het gaat om de ideeën die ze vertegenwoordigen. En om de kritische bespreking daarvan. We moeten het minder hebben over de poppetjes, meer over de woorden en zinnen die ze gebruiken om de werkelijkheid te beschrijven. De multiculturele samenleving is geenszins mislukt en in Chemnitz was sprake van een directe aanval op een paar pijlers van de rechtsstaat, namelijk geweldloosheid en tolerantie. In de overdreven aandacht voor de vraag of Barbertje al hangt wordt een lastiger thema verduisterd: hoe het ervoor staat met de grondslagen van de samenleving en hoe we daar helder over kunnen spreken.

 

ZDF: Frontal 21, 11.09.2018

  1. Auke J. van Dijk

    Weer een nuchtere analyse en een zeer waardevol advies van Jurriën. Er wordt veel aandacht besteed aan meningsuiting en helaas nauwelijks nog aan meningsvorming, een overduidelijk doodlopende weg.