De zin van het leven, uit webkunst

geplaatst in: de mens, Filosofie, Kunst | 2

(8 dec 2017)  Op z’n 30ste verjaardag maakte digitale webkunstenaar Jonathan Harris een foto en zette die online. Niet van zichzelf, maar van iets dat hij voor zich zag. Het werd zijn nieuwe project: elke dag een foto posten, soms vergezeld van wat tekst. Al snel werd het dagelijkse ritueel door duizenden mensen online gevolgd, vermoedelijk ook omdat Harris in webkringen bekendheid geniet als belangrijke webpionier. Op het documentaire festival Idfa, in de experimentele onderafdeling DocLab, was in een tentoonstelling van Harris’ werk nu het hele project te zien, getiteld Today. Een enorm aantal foto’s komt in hoog tempo langs, ongeveer één per seconde: variërend van landschappen, portretten van mensen, tot natuurfoto’s en een hond die opspringt in de sneeuw. Opvallend mooie foto’s, soms duidelijk snapshots, maar steeds onverbonden. Een willekeurige rij van goed getroffen indrukken achter elkaar.

Interessant wordt het door de soundtrack met het commentaar van Harris zelf. Hij was dit gaan doen, zo zegt hij, omdat z’n dertigste verjaardag hem onzeker had gemaakt over waar hij stond en wat nu eigenlijk de betekenis was van zijn leven. Door iets van elke dag vast te leggen hoopte hij niet alleen zijn herinneringen beter vast te houden, maar ook meer grip te krijgen op dat leven als geheel. Er een betekenis in te vinden. Alleen dat lukte niet op deze manier. Er kwam niets tevoorschijn.

Niets daarvan zou je vermoeden bij het kijken naar de reeks snelle beelden alleen. Maar door Harris’ commentaar groeit het project naar onverwachte betekenis. Intrigerend is zijn opmerking dat zo’n beeldenreeks vanzelf het aanzien krijgt van een jacht: de serie suggereert dat er een doel is, en dat dat ook bereikt gaat worden. Maar zo’n doel is hier juist niet en komt ook niet. Het blijft een aaneenschakeling van plaatjes en momenten, voor de kunstenaar gekoppeld aan specifieke herinneringen, maar voor de buitenstaanders niet. Er zit geen lijn in, die ordening aanbrengt en ergens naar toe gaat. Anders gezegd: er is geen verhaal. Als maker/verteller hoopte Harris dat er vanzelf zo’n lijn cq. verhaal tevoorschijn zou komen vanuit zijn aangedragen materiaal. Maar dat gebeurde niet. En dan komt de simpele en veelzeggende uitspraak: we have to make stories to make sense of our experiences. ‘We moeten verhalen maken, om zin te geven aan onze ervaringen’. Hoe waar. Zin geven, betekenis geven, dat zijn hier de sleutelbegrippen. En zin geven aan een veelheid van indrukken, dat is precies wat een verhaal doet. Daar heb je keuze voor nodig en ordening, een verloop en een zekere spanning. Pas door een lijn in al dat materiaal aan te brengen krijgt het een zin.

Nu kijk ik daar als filmmaker niet zo van op. Precies dit is het zwakke punt van veel experimenten die ik door de jaren heen gezien heb, of ze nu staan onder het kopje Digital Storytelling, Interactiviteit, WebArt of nog iets anders. Ze hebben vaak meer interesse voor het verzamelen van materiaal dan voor het aanbrengen van een lijn. Dat wordt dan overgelaten aan de toeschouwer, wat vaak voorgesteld wordt als een niet-autoritaire, democratische gang van zaken. De interactieve storytelling betekent vaak een weigering om verhaal te vertellen. Het is alsof je bij een documentaire film in de montagekamer wordt uitgenodigd op de allereerste dag van de montage. Er is geen verhaal, er zijn alleen impressies, flarden en stukjes. Maar in de paar minuten (dat is lang!) dat je hier voor zo’n monitor staat, of voor zo’n scherm zit, gaat dat verhaal ook echt niet even tevoorschijn komen. Waar de filmer en zijn/haar editor weken zo niet maanden over doen, namelijk om stapje voor stapje het verhaal uit het materiaal tevoorschijn te bikkelen zoals een beeld uit een stuk marmer – dat doe je zelf niet eventjes op een achternamiddag in een ruimte met naast je jengelende baby’s in kinderwagens en middelbare vrouwen die deze tentoonstelling hebben uitgekozen om eens even lekker bij te praten over de afgelopen tien jaar. Een ongelooflijke hoeveelheid materiaal (internet!) biedt zich aan, maar al snel, binnen een paar minuten, SNAK je gewoon naar een beetje verhaal. Naar ordening en naar keuze. Zodat het ordeloze geheel enige zin zal krijgen en jouw aandacht daardoor ook enigszins zinvol zal worden. Films en aanverwante vertelmedia kunnen niet echt zonder verhaal, of lijn.

Maar goed, ik kom misschien uit een andere tijd, ik ben gewend aan verhaal en aan richting, en dus aan ‘zin’. Harris eerlijke project leek me een veelzeggend bericht uit het nu, uit de digitale wereld van beeldlawines en filmtsunami’s en van jonge mensen die daarin gevangen zitten als overvoerde consumenten. Zijn ene zinnetje vond ik opvallend en nieuw: we hebben verhaal nodig, niet om films richting te geven, maar voor het leven zelf. Om daar zin aan te geven. Dat intrigeerde me aan Today: niet de filmische consequenties, maar die voor het leven zelf. Werd hier en passant de (een) zin van het leven ontdekt, waar zoveel filosofen, psychologen en zielzorgers naar op zoek zijn en dikke boeken over schrijven? Namelijk om er een verhaal van te maken. Ofwel: een doel te kiezen en op die manier een lijn aan te brengen in de ordeloze hoeveelheid ervaringen waar elk leven uit bestaat. De link tussen filmverhaal en zin, als in ‘zin van het leven’, was me nooit zo duidelijk geweest. Het leven krijgt zin naarmate er een verhaal in verschijnt. Ineens zag ik een grote toekomst voor scenaristen en andere vertellers, als geestelijk adviseurs. Niks psychologie, niks navelstaren of op god vertrouwen. Maak een verhaal van je leven. Een doel kiezen (kan tijdelijk zijn) is dan de eerste stap om te ontsnappen aan de richtingloosheid. Breng er een lijn in, overwin obstakels, incasseer en word gelouterd – de hele dramatische rataplan. De zin van het leven is iets doen. Foto’s maken, elke dag een kiekje? Zinvoller dan niksen en wachten tot er iets vanzelf tevoorschijn komt.

Na ruim een jaar stopte Harris plotseling met fotograferen. Het maken van de dagelijkse foto was hem in de weg gaan zitten, het werd belangrijker dan het leiden van zijn leven zelf. Maar zo had hij er intussen dus wel zin aan gegeven! Dit alles zou het onderwerp kunnen zijn van een licht filosofische docu over het leven in de moderne digitale, overvolle webwereld. Dat zou er dan wel één zijn met een verhaal, en met een begin, midden en einde. Over verlossing uit de zinloosheid. Uit recenter werk van Harris kreeg ik niet de indruk dat hij als maker dezelfde conclusie had getrokken: dat was opnieuw veel materiaal en geen verhaal.

 

Jonathan Harris Today (2010), gezien tijdens Idfa DocLab ‘Uncharted Rituals’
Foto’s uit het project

2 reacties

  1. Ben Verbong

    Een van de meest getalenteerde actrices van Nederland, Marlies Heuer werd enkele jaren geleden plotseling ernstig ziek, ongeneeslijk en raakte daardoor in een diepe depressie. In een interview met de Volkskrant vertelde ze vorig jaar dat ze uit wanhoop begon haar leven na te vertellen in de vorm van een verhaal. Ik besefte door wat zij zei, dat je door objectivering van jezelf als personage bijvoorbeeld in een roman of in een script je leven ´duiding´ kan geven. ´Zin´ vind ik een te praktische term,´duiding´ zegt mij persoonlijk meer omdat er ook iets van ´begrijpen´ in zit. Die behoefte aan het duiden en begrijpen van je leven als ´verhaal´, is een variant op de behoefte die jij voelde bij die ´ongeduide´ hoeveelheid beelden en indrukken van Harris. Inderdaad, we hebben verhalen nodig om ons zelf en de ander te begrijpen, geloof ik.
    Jouw ervaring met de beelden van Harris ondersteunt iedereen die bezig is met het vertellen van verhalen. Belangrijk in onze tijd waarin de enorme hoeveelheid feiten belangrijker lijken dan fictie, want niets is minder waar!

    • Jurriën Rood

      Dank je, Ben, voor deze mooie reactie. Misschien is ‘betekenis geven’ een acceptabele term? (Make sense of our experience, zegt Harris.) In elk geval zijn we denk ik allebei overtuigd van de noodzaak daarvan, zeker binnen film. Wat je schrijft over Marlies Heuer en ‘het begrijpen van je leven als verhaal’ is sterk en zet me erg aan het denken. Heb dat interview gemist. Had het navertellen haar geholpen?