(27 juni 2017) Wat is dit voor mal ding.. . eh, samenraapsel van dingen? Ik zal het vertellen, maar eerst wat achtergrond.
Dresden ontwikkelt zich in hoog tempo tot een strijdperk voor openbare beeldende kunst. Eerst was er ophef over drie overeind gezette bussen; een ‘monument’ ter herinnering aan de burgeroorlog in Aleppo, neergezet op het centrale plein van de Altstadt. (Ik schreef er over in een eerdere blog.) En nu is er een nieuwe steen des aanstoots, op dezelfde plek. ‘Monument voor het permanente nieuwe begin’ heet dit kunstwerk, en het werd opnieuw aanleiding voor hevige protesten.
Want Dresden is niet alleen een middelgrote (Oost-)Duitse provinciestad, maar ook de moederstad van de nationaalconservatieve burgerbeweging Pegida, zoals u als lezer van dit blog waarschijnlijk weet. Juist uit deze hoek, van boze gepensioneerde ouderen en Wutbürger, klinkt luid protest tegen de kunstwerken. Een protest dat vooral geschreeuwd wordt, liefst dwars door een redevoering van de verantwoordelijke bestuurder heen. Een ‘schroothoop’ was het bussenmonument en een ‘schande’, en ook nog betaald ‘van onze belastingcenten’ (wat niet klopte, maar daar gaat het niet om). Openbare beeldende kunst op een plein als aanleiding om het gemoed te luchten en de elite eens flink de waarheid te zeggen; want kunst (onbegrijpelijk) is natuurlijk een hobby van de elite en wordt neergezet over de hoofden heen van ‘het volk’ dat er niks van snapt, het ook niet wil snappen en al helemaal niet op hun mooie centrale plein herinnerd wil worden aan de burgeroorlog in een moslimland waar ze niets mee te maken wil hebben. Vergeet niet: dit plein, de Neumarkt, ligt pal vóór de Frauenkirche – de mooie, grote kerk die ooit werd verwoest in het bombardement, die tijdens de DDR expres als puinhoop bewaard bleef en na de Wende door de burgers zelf steen voor steen opnieuw werd opgebouwd. Samen met het standbeeld van Luther maakt dit de Neumarkt tot een plek van trots in een veel geplaagde stad. Je zou zeggen dat er enige overeenkomst ligt met een stad als Aleppo, maar daar moet je bij de Wutbürgers niet mee aankomen.
De bussen zijn weg, maar nu staat er een nieuw kunstwerk, waartoe al jaren geleden besloten werd en dat zo’n twee jaar zal blijven staan. Mooi? Op foto’s leek het eerder een maf bijeengeraapt zooitje metalen onderdelen, opgesteld op een hoog platform. Een vreemd stukje conceptuele kunst van een kunstenaarsechtpaar uit Hamburg, minder direct politiek dan de bussen, maar toch merkwaardig genoeg om weer voor schroothoop uitgemaakt te worden. En dat gebeurde dan ook. Bij de opening kwam opnieuw een contingent oudere schreeuwers opdraven, waarmee Dresden weer in het nieuws kwam als oerconservatieve barokstad die in de achttiende eeuw is blijven steken. Of zou er misschien een felle kunstdiscussie ontstaan, waarmee de kunst toch zijn functie zou bewijzen? De vooruitzichten leken grimmig. Een lokaal bekende komediant kwam met een zelfgemaakt kunstwerk naar het plein om nog wat olie op het vuur te gooien, maar in gesprek met de verantwoordelijke cultuurwethouder bleek hij vooral slecht geïnformeerd. Uiteindelijk kwam het er op neer dat sommige mensen sommige kunst gewoon ‘niet mooi’ vinden. Ja, en? Dan draai je je om en kijkt naar iets dat je wel mooi vindt.
Let wel: het gaat hier om kunst, niet om politieke redevoeringen of standpunten. En dit gebeurt in een stad die trots is op haar traditionele roep als kunststad en die zich serieus wil opwerpen als kandidaat om Culturele Hoofdstad van Europa te worden. Dan zal er toch wel wat moeten gebeuren aan de bijbehorende mentaliteit.
Intussen is de opwinding weggezakt en ben ik zelf gaan kijken naar het ding op het platform. Opnieuw levert een ‘live’ bezoek veel meer op dan het bekijken van plaatjes. Ik ben geen beeldende kunst expert, maar dit werk valt eenvoudig te duiden, zodra je de titel er bij betrekt. ‘Het permanent opnieuw beginnen’ is geen abstractie meer als je vlak achter het hefplatform de bouwput ziet, waar een van de laatste gaten van het bombardement na ruim zeventig jaar volgebouwd wordt. Dit kunstwerk gaat over het telkens opnieuw beginnen van Dresden zelf, het geeft een beeld van de stad. De kunstenaars hebben daartoe stukjes bestaande kunst uit verschillende historische periodes nagemaakt en met elkaar verbonden: de bol komt uit het klassieke barokverleden, de arm met de hamer uit de recentere DDR-tijd, enzovoort. Het zijn symbolen van verschillende Dresdense identiteiten uit het verleden (met weglating overigens van de duidelijke nazi-identiteit tijdens het Derde Rijk), als in een portret van de complexe ‘ziel’ van de stad. Visueel heeft het iets te maken met de kerk, maar ook met de bouwput aan de andere kant. De Hamburgse kunstenaars houden de stad een spiegel voor, als stad die voortdurend opnieuw heeft moeten beginnen met zichzelf uitvinden. En wat levert dat dan voor beeld op van de stadsidentiteit? Een wonderlijk allegaartje: rommelig, fragiel, gebroken, maar niet lelijk.
Het kunstwerk is een compacte weergave van Dresden zelf, waarin kritiek meespeelt, maar ook ironie, en mededogen. Dat is wat kunst ook kan: je laten denken door je eerst iets te laten voelen. Daar moet je dan wel enige openheid voor meenemen en een beetje moeite voor doen.
Het volgende aangekondigde kunstwerk voor de Neumarkt schijnt een gerepareerd vluchtelingenbootje te worden. Het lijkt me onwaarschijnlijk dat het op een warme ontvangst mag rekenen. Waar de nazi’s ooit te hoop liepen tegen Entartete Kunst is nu een groep burgers bezig met een hetze tegen politiek correcte, dan wel impliciete kunst. Ze willen niet aan het denken of aan het voelen gezet worden en zeker niet zich te hoeven verwonderen. En deze mensen zouden de waarden van het avondland verdedigen, als ware ridders van het pluralisme? Laat me niet lachen.